Άνεμος
Οι 5 δυνάμεις που ρυθμίζουν την κίνηση του αέρα:
– Η δύναμη της βαροβαθμίδας (Pressure gradient force)
– Η δύναμη Coriolis ή εκτρεπτική δύναμη (Coriolis force)
– Η δύναμη της τριβής (Friction)
– Η φυγόκεντρη δύναμη (Centrifugal force)
– Η δύναμη της βαρύτητας ( Gravitational force)
Τι προκαλεί τον άνεμο;
Ο άνεμος είναι η οριζόντια κίνηση του αέρα, και προκαλείται από τη διαφορά της ατμοσφαιρικής ή βαρομετρικής πίεσης από μια περιοχή σε μια άλλη. Με απλά λόγια η βαρομετρική πίεση είναι το βάρος του αέρα πάνω από την επιφάνεια της γης που μας πιέζει. Όσο μεγαλύτερη είναι η μάζα του αέρα τόσο μεγαλύτερη πίεση θα νοιώθουμε.
Η διαφορά της βαρομετρικής πίεσης ανάμεσα σε δύο περιοχές ονομάζεται βαροβαθμίδα (pressure gradient), και είναι ο λόγος που ο άνεμος κινείται από την περιοχή των υψηλών πιέσεων προς την περιοχή των χαμηλών πιέσεων, προκειμένου να εξισορροπήσει τη διαφορά. Έτσι όσο μεγαλύτερη είναι η βαροβαθμίδα τόσο ισχυρότερος θα είναι ο άνεμος που θα πνέει. Αυτό φαίνεται πάνω στο μετεωρολογικό χάρτη από την πυκνότητα των ισοβαρών. Όσο πιο κοντά βρίσκονται οι ισοβαρείς καμπύλες τόσο μεγαλύτερη θα είναι και η ένταση του ανέμου. Αλλά γιατί έχουμε αυτές τις διαφορές στην ατμοσφαιρική πίεση; Όλα εξαρτώνται από την πορεία του αέρα στην ατμόσφαιρα. Όταν ο αέρας ανέρχεται έχουμε χαμηλή πίεση στην επιφάνεια της γης ενώ αντίθετα όταν κατέρχεται έχουμε υψηλή. Χωρίς αυτή την κίνηση των αέριων μαζών στην ατμόσφαιρα δεν θα υπήρχε άνεμος αλλά ούτε και καιρικά φαινόμενα.
Πολλές φορές οι αέριες μάζες κινούνται και κατακόρυφα. Η κίνηση αυτή δεν περιγράφεται με τον όρο άνεμος αλλά ως ανοδικά και καθοδικά ρεύματα.
Ο άνεμος χαρακτηρίζεται από δύο παράγοντες:
– Τη διεύθυνση (direction), το σημείο του ορίζοντα από το οποίο πνέει ο άνεμος
– Την ένταση (speed), δηλαδή την ταχύτητα με την οποία πνέει ο άνεμος.
Ανεμοδείκτες (wind vanes)
Δείχνουν την διεύθυνση του ανέμου. Ο ανεμοδείκτης αποτελείται από ένα κατακόρυφο άξονα, όπου στο πάνω μέρος του περιστρέφεται ένας οριζόντιος με ένα ή δύο ελάσματα στο ένα άκρο του. Όταν το έλασμα του ανεμοδείκτη ισορροπήσει, ο δείκτης του ανεμοδείκτη διευθύνεται προς το μέρος από το οποίο φυσά ο άνεμος.
Aνεμόμετρα (anemometers)
Πηγή: www.istos-lab.gr
Πηγή: lewisscientific7th.pbworks.com
Είναι τα όργανα που μετρούν την ένταση του ανέμου. Τα πιο γνωστά είναι τα κυπελλοφόρα ανεμόμετρα (cup anemometers). Αυτά αποτελούνται από έναν κατακόρυφο άξονα στην κορυφή του οποίου υπάρχουν 3 οριζόντιοι βραχίονες, στα άκρα των οποίων, είναι στερεωμένα 3 κωνικά κύπελλα. Το σύστημα περιστρέφεται υπό την επίδραση του ανέμου και ο αριθμός των περιστροφών που καταγράφεται, μας δίνει την ένταση του ανέμου.
Νόμος Buys- Ballot
Είναι ένας θεμελιώδης νόμος της μετεωρολογίας και διατυπώθηκε από τον Buys Ballot το 1857.
Ο νόμος συνδέει την κατανομή της ατμοσφαιρικής πίεσης με τη συμπεριφορά του ανέμου και είναι ο εξής:
Όταν ένας παρατηρητής στέκεται στο βόρειο ημισφαίριο με την πλάτη του στον άνεμο, η πίεση είναι χαμηλότερη στα αριστερά του από ότι στα δεξιά του. Το αντίθετο συμβαίνει στο νότιο ημισφαίριο. Από αυτό προκύπτει ότι, στο βόρειο ημισφαίριο, οι άνεμοι πνέουν αντίθετα από τους δείκτες του ρολογιού γύρω από ένα χαμηλό, και σύμφωνα με τους δείκτες του ρολογιού γύρω από ένα υψηλό. Το αντίθετο συμβαίνει στο νότιο ημισφαίριο.
Με τον άνεμο στην πλάτη μας (η φιγούρα στο διάγραμμα “κοιτά” προς τον αναγνώστη), ένα κέντρο χαμηλής πίεσης (L) θα βρίσκεται στα αριστερά μας, ενώ ένα υψηλής πίεσης (H) στα δεξιά μας (στο Βόρειο Ημισφαίριο).
Πηγή: Wikipedia
Με τη βοήθεια του νόμου αυτού, μπορούμε να εντοπίσουμε ευκολότερα την κατεύθυνση προς την οποία βρίσκονται τα κέντρα των χαμηλών και των υψηλών βαρομετρικών πιέσεων, έχοντας ως δεδομένο τη διεύθυνση του πνέοντα ανέμου, τη στιγμή της παρατήρησης. Αυτό μπορεί να φανεί ιδιαίτερα χρήσιμο, στις περιπτώσεις προσπάθειας εντοπισμού του κέντρου του κυκλώνα, του οποίου τα προειδοποιητικά σημάδια έχουν γίνει ήδη αντιληπτά.
Επίσης ο άνεμος στην μετεωρολογία χαρακτηρίζεται ως:
Λείος (uniform), όταν δεν παρουσιάζει αυξομειώσεις στην έντασή του.
Ριπαίος (gusty), όταν η ένταση του ανέμου μεταβάλλεται κατά σύντομα χρονικά διαστήματα.
Μεταβλητός (variable), όταν η έντασή του μεταβάλλεται.
Σταθερός (steady), όταν διατηρεί τη διεύθυνσή του για μεγάλο χρονικό διάστημα
Διεύθυνση ανέμου (wind direction)
Το όνομα κάθε ανέμου καθορίζεται από τη διεύθυνσή του. Για παράδειγμα, νότιος είναι ο άνεμος που πνέει από το Νότο κλπ. Εκφράζεται όμως και σε μοίρες ( π.χ 180° είναι νότιος άνεμος), με αρχή τον πραγματικό βορρά (όχι το μαγνητικό). Στη γλώσσα τον ναυτικών ωστόσο επικρατεί άλλη ονοματολογία, η οποία αναγράφεται στους παρακάτω πίνακες:
Πηγή: www.helppost.gr
Πηγή: Kouloukith.blogspot.com
Ταχύτητα ανέμου (wind speed)
Η ταχύτητα του ανέμου εκφράζει την έντασή του και δίδεται σε μέτρα ανά δευτερόλεπτο, ή σε χιλιόμετρα ή μίλια ανά ώρα, ή σε κόμβους.
Στη χώρα μας, χρησιμοποιείται ευρέωςη κλίμακα μποφόρ, που είναι ένας εμπειρικός τρόπος μέτρησης της έντασης των ανέμων.
Η κλίμακα μποφόρ βασίζεται στην παρατήρηση των αποτελεσμάτων του ανέμου στη στεριά ή τη θάλασσα.
Συντάχτηκε για πρώτη φορά το 1805, από το ναύαρχο του Βρετανικού Ναυτικού, το Φράνσις Μποφόρ (Francis Beaufort) και προς τιμή του δόθηκε στην κλίμακα το όνομά του.
Πίνακας έντασης ανέμου με την κλίμακα Beaufort, m/sec, km/h, knots.
Πηγή: www.megakastro.gr
Σχεδιασμός διεύθυνσης και ταχύτητας ανέμου στον μετεωρολογικό κύκλο
Τη διεύθυνση του ανέμου την δείχνει το μακρύ βέλος. Το βέλος δείχνει πάντα την κατεύθυνση από την οποία φυσάει ο άνεμος.
Οι μικρές κάθετες γραμμές= 5 knots
Οι μεγάλες κάθετες γραμμές=10 knots
Βόρειος
Βορειοδυτικός άνεμος
Νότιος άνεμος
Βορειοανατολικός άνεμος
= 50 Knots
Στα μετεωρολογικά τηλεγραφήματα, η διεύθυνση του ανέμου δίνεται σε μοίρες και η ένταση σε κόμβους (knots). Π.χ. wind 18010 knots –νότιος άνεμος με ένταση 10 knots.
Άνεμοι μεγάλης κλίμακας (large scale winds)
Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι διαφορές της θερμοκρασίας και συνεπώς και της βαρομετρικής πίεσης δημιουργούν τους ανέμους μεγάλης κλίμακας. Καθώς οι ακτίνες του ήλιου πέφτουν κάθετα στον ισημερινό και πλάγια στους πόλους, δημιουργείται μια θερμοκρασιακή διαφορά ανάμεσα στο θερμό ισημερινό και τους παγωμένους πόλους. Κατά συνέπεια ο θερμός αέρας ανέρχεται στον ισημερινό (δημιουργώντας χαμηλή πίεση στην επιφάνεια) και κατέρχεται στους πόλους (δημιουργώντας υψηλή πίεση στην επιφάνεια). Αυτή η διαφορά πίεσης έχει ως αποτέλεσμα την παγκόσμια κυκλοφορία των ανέμων .
Λόγω της περιστροφικής κίνησης της γης αναπτύσσεται μια εκτρεπτική δύναμη γνωστή ως Coriolis force που στρέφει αυτά τα ρεύματα αέρα, δημιουργώντας 3 σταθερές ζώνες ανέμου: Τους αληγείς, τους επικρατούντες δυτικούς και τους πολικούς ανέμους, οι οποίοι κυκλώνουν τον πλανήτη και πνέουν αντίστοιχα σε 3 κύτταρα: Το κύτταρο Hadley, το κύτταρο Ferrel και το πολικό κύτταρο.
Αληγείς άνεμοι (trade winds) : Οι αληγείς άνεμοι πνέουν στο κύτταρο Hadley (0° – 30° βόρεια και νότια του Ισημερινού ), από τα ΒΑ στο βόρειο ημισφαίριο και από τα ΝΑ στο νότιο. Οι αληγείς είναι από τους πιο σταθερούς ανέμους καθώς πνέουν για ημέρες ή εβδομάδες με πολύ μικρή μεταβολή στη διεύθυνσή τους ή την ταχύτητά τους. Στη ζώνη των αληγών ανέμων επικρατεί αίθριος γενικά καιρός ενώ τα νέφη και οι βροχοπτώσεις περιορίζονται κυρίως κοντά στον ισημερινό. Ο γενικά καλός καιρός που χαρακτηρίζει τους αληγείς ανέμους, διακόπτεται μόνο από τους τροπικούς κυκλώνες που εκδηλώνονται σε ορισμένες περιοχές κατά τη διάρκεια του έτους. Επίσης, οι αληγείς άνεμοι δεν πνέουν στο βόρειο Ινδικό ωκεανό καθώς και στα δυτικά του βορείου Ειρηνικού ωκεανού. Σε αυτές τις περιοχές της υδρογείου πνέουν οι Μουσώνες που είναι εποχικοί άνεμοι.
Επικρατούντες δυτικοί άνεμοι- prevailing westerlies : Οι δυτικοί άνεμοι πνέουν στο κύτταρο Ferrel (30°- 60° βόρεια και νότια του Ισημερινού), από τα δυτικά και εκτρέπονται προς τα ανατολικά λόγω της δύναμης Coriolis, και στα δύο ημισφαίρια. Στο βόρειο ημισφαίριο οι δυτικοί άνεμοι είναι ισχυρότεροι το χειμώνα (γύρω στα 6 Beaufort) σε σχέση με το καλοκαίρι (γύρω στα 4 Beaufort). Στο νότιο ημισφαίριο αντίθετα, οι δυτικοί άνεμοι είναι σταθεροί σε όλη τη διάρκεια του χρόνου και έντασή τους κυμαίνεται μεταξύ των 5- 6 Beaufort. Στη ζώνη των δυτικών ανέμων τα φαινόμενα είναι έντονα και ο καιρός είναι πολύ ευμετάβλητος. Οι βροχοπτώσεις, οι καταιγίδες αλλά και οι ομίχλες είναι συχνότερες στις δυτικές περιοχές.
Πολικούς (polar winds) : Οι πολικοί άνεμοι πνέουν στο πολικό κύτταρο (60-90° βόρεια και νότια του Ισημερινού), από τα ΒΑ στο βόρειο ημισφαίριο και από τα ΝΑ στο νότιο ημισφαίριο (polar easterlies) και στρέφονται προς τα δυτικά, λόγω και πάλι της δύναμης Coriolis. Το διαφορετικό ανάγλυφο μεταξύ Αρκτικής και Ανταρκτικής διαφοροποιεί την ένταση των ανέμων στις δύο περιοχές. Στην Ανταρκτική όπου η ηπειρωτική έκταση βρίσκεται σε πολύ μεγαλύτερο υψόμετρο από ότι στην Αρκτική, ισχυροί καταβατικοί άνεμοι πνέουν με θυελλώδη ένταση στη βάση των βουνών. Αντίθετα στην Αρκτική εξαιτίας του πιο ομαλού ανάγλυφου σπάνια παρατηρούνται σφοδροί επιφανειακοί άνεμοι.
Άνεμοι μικρής κλίμακας (small scale winds)- ημερήσιοι
Η ιδιότητα του ανέμου να ανέρχεται ή να κατέρχεται συμβαίνει και σε τοπικό αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο. Ένα παράδειγμα μικρής κυκλοφορίας ανέμου είναι οι ημερήσιοι άνεμοι. Αυτοί δημιουργούνται κατά τη διάρκεια του 24ώρου, (σε ένα ημερήσιο κύκλο ο ένας μετά τον άλλο), λόγω της διαφοράς θερμοκρασίας που παρατηρείται τόσο την ημέρα όσο και τη νύχτα, μεταξύ ξηράς και θάλασσας ή ανάμεσα σε πεδινές και ορεινές περιοχές. Αν δυο κοντινές περιοχές, παρουσιάσουν διαφορά θερμοκρασίας, τότε θα παρουσιάσουν και διαφορά πίεσης: Η θερμή και ελαφριά αέρια μάζα θα κινηθεί ανοδικά δημιουργώντας χαμηλή πίεση στην επιφάνεια ενώ η ψυχρή και βαριά αέρια μάζα θα κινηθεί καθοδικά δημιουργώντας υψηλή πίεση στην επιφάνεια. Αυτή η διαφορά της ατμοσφαιρικής πίεσης θα δημιουργήσει έναν άνεμο που θα έχει φορά από τη ψυχρή προς τη θερμή περιοχή στην επιφάνεια της γης προκειμένου να αναπληρώνεται κάθε φορά ο αέρας που χάνεται. Αυτή η συνεχής ροή αέρα ανάμεσα σε μια θερμή και μια ψυχρή περιοχή ονομάζεται κύτταρο κυκλοφορίας (cell circulation). Τα πιο γνωστά παραδείγματα ημερησίων ανέμων είναι:
η θαλάσσια και η απόγεια αύρα
η αύρα κοιλάδας και η αύρα βουνού
Θαλάσσια αύρα (Sea Breeze)
Η θαλάσσια αύρα ή μπάτης, είναι ένας ημερήσιος τοπικός άνεμος που παρατηρείται σε όλες τις παραθαλάσσιες περιοχές του κόσμου και οφείλεται στο διαφορετικό τρόπο θέρμανσης της ξηράς και της θάλασσας.
Η θαλάσσια αύρα δημιουργείται τις μεσημεριανές ώρες και συνήθως τους καλοκαιρινούς ή ανοιξιάτικους μήνες, όταν δεν πνέουν ισχυροί άνεμοι σε μια παράκτια περιοχή.
Κατά τη διάρκεια της ημέρας ο αέρας πάνω από τη ξηρά θερμαίνεται περισσότερο από ότι ο αέρας πάνω από τη θάλασσα, λόγω διαφορετικής θερμοχωρητικότητας. Ο θερμός και ελαφρύτερος αέρας ανέρχεται και έτσι η πίεση πάνω από τη ξηρά έχει μικρότερη τιμή από αυτή που παρατηρείται πάνω από τη θάλασσα. Λόγω της διαφοράς πίεσης δημιουργείται μια θερμική κυκλοφορία και ο άνεμος πνέει με φορά από τη θάλασσα (που έχει μεγαλύτερη πίεση) προς τη ξηρά (που έχει μικρότερη πίεση). Όσο το ύψος του ήλιου αυξάνει, η διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ ξηράς και θάλασσας γίνεται μεγαλύτερη και συνεπώς και η διαφορά πίεσης. Με αυτό τον τρόπο η ένταση της θαλάσσιας αύρας προοδευτικά αυξάνει μέχρι που παίρνει τη μέγιστη τιμή της αργά το μεσημέρι (3 ώρες μετά την μεσουράνηση του ήλιου 1500LT με 1600LT). Στη συνέχεια όταν ο ήλιος κατεβαίνει χαμηλά στον ορίζοντα, η διαφορά θερμοκρασίας και πίεσης ελαττώνονται, καθώς και η ένταση της θαλάσσιας αύρας, ώσπου τελικά παύει να πνέει , κατά τις πρώτες νυχτερινές ώρες.
Η ένταση της θαλάσσιας αύρας φτάνει συνήθως τα 3-4 μποφόρ (σπάνια μπορεί να φτάσει τα 4-5 μπ.) και μπορεί να ξεπεράσει και τα 20ΚΜ μέσα στην ξηρά αν δεν συναντήσει κάποιο εμπόδιο λόγω του αναγλύφου. Ανακουφίζει τους κατοίκους των παραθαλάσσιων περιοχών από την καλοκαιρινή ζέστη καθώς η θερμοκρασία είναι συνήθως 2-3 βαθμούς χαμηλότερη σε σχέση με αυτή των ηπειρωτικών περιοχών.
Πηγή: www.slideshare.net
Απόγεια αύρα (Land breeze)
Πηγή: www.slideshare.net
Η απόγεια αύρα δημιουργείται κατά τη διάρκεια της νύχτας επειδή η ξηρά ψύχεται πολύ πιο γρήγορα από ότι η θάλασσα. Ως αποτέλεσμα, η πίεση πάνω από την ξηρά να είναι μεγαλύτερη από ότι πάνω από τη θάλασσα. Έτσι δημιουργείται μια αντίστροφη ροή του αέρα από την ξηρά (που έχει μεγαλύτερη πίεση) προς τη θάλασσα (που έχει μικρότερη πίεση). Η απόγεια αύρα διαρκεί περίπου μέχρι την ανατολή του ήλιου. Η έντασή της είναι μικρότερη από αυτή της θαλάσσιας αύρας, γιατί η διαφορά θερμοκρασίας και πίεσης μεταξύ ξηράς και θάλασσας είναι μεγαλύτερες την ημέρα από ότι τη νύχτα.
Αύρα κοιλάδας (Valley Breeze)
Πηγή: www.studyblue.com
Η αύρα κοιλάδας είναι ένα σύστημα ανέμων που πνέουν κατά τη διάρκεια της ημέρας, και κυρίως με ανέφελο ουρανό, από το βάθος της κοιλάδας προς τις πλαγιές της κοιλάδας και την κορυφή του βουνού. Την ημέρα, οι κοιλάδες θερμαίνονται πιο γρήγορα από τις πλαγιές των βουνών. Ο θερμός αέρας που είναι ελαφρύτερος από ανέρχεται κατά το μήκος των πλαγιών προς τις κορυφές, από όπου και απομακρύνεται. Ταυτόχρονα, νέος αέρας που είναι ψυχρότερος κατέρχεται (σύμφωνα με την αρχή της συνέχειας των αερίων μαζών), για να αναπληρώσει τον αέρα που χάνεται, δημιουργώντας ένα σύστημα κυκλοφορίας. Η αύρα κοιλάδας αρχίζει αμέσως μετά την ανατολή του ήλιου και σταματάει γύρω στη δύση. Ο τύπος αυτός του ανέμου που ανέρχεται στις πλαγιές της κοιλάδας ονομάζεται αναβατικός (anabatic wind) και πνέει μόνο την ημέρα. Είναι ελαφρύς άνεμος εντάσεως 5-10 knots (2- 3 Beaufort) και είναι περισσότερο έκδηλος στις πλαγιές με νότιο προσανατολισμό. Το καλοκαίρι όπου η ηλιακή ακτινοβολία είναι πιο έντονη, ο αναβατικός άνεμος είναι πλούσιος σε υδρατμούς. Καθώς ανέρχεται οι υδρατμοί ψύχονται και συμπυκνώνονται σχηματίζοντας σύννεφα με κατακόρυφη ανάπτυξη τύπου cumulus ή cumulonimbus που δίνουν έντονη βροχή και καταιγίδες.
Αύρα βουνού (Mountain Breeze)
Η αύρα βουνού έχει τον αντίθετο μηχανισμό κυκλοφορίας με την αύρα κοιλάδας. Κατά τη νύχτα, ο αέρας πάνω στις κορυφές των βουνών, ψύχεται γρηγορότερα από ότι στο βάθος των κοιλάδων, λόγω ακτινοβολίας του εδάφους. Έτσι τώρα ο αέρας καθώς ψύχεται γίνεται πυκνότερος και βαρύτερος και κατέρχεται κατά μήκος των πλαγιών των βουνών προς το βάθος της κοιλάδας. Στη συνέχεια (λόγω της αρχής της συνέχειας των αερίων μαζών), ανέρχεται από το μέσο της κοιλάδας, συμπληρώνοντας το σύστημα της κυκλοφορίας της αύρας του βουνού. Ο κατερχόμενος αυτός τύπος άνεμου ονομάζεται καταβατικός .
Ο καταβατικός άνεμος είναι πιο έκδηλος σε νύχτες με ανέφελο ουρανό και ασθενείς ανέμους που ευνοούν τη εμφάνιση της θερμοκρασιακής αναστροφής (inversion) – όταν δηλαδή ο αέρας κοντά στο έδαφος είναι ψυχρότερος από ότι σε υψηλότερα στρώματα-.
Είναι γενικά άνεμοι μέτριας έντασης με εξαίρεση τους καταβατικούς ανέμους που πνέουν στην Ανταρκτική οι οποίοι είναι πολύ σφοδροί και μπορεί να φτάσουν την ένταση ενός τυφώνα.
Όλοι οι άνεμοι που κατέρχονται μια πλαγιά (downslope winds) δεν είναι καταβατικοί, όπως για παράδειγμα οι άνεμοι τύπου Föhn –Φόεν (που πνέουν στις Άλπεις) ή αλλιώς Chinook(όπως ονομάζεται ο άνεμος που πνέει στα Βραχώδη Όρη στη Βόρεια Αμερική).
Föhn Winds
Ο άνεμος τύπου Föhn δεν σχηματίζεται εξαιτίας της θερμοκρασιακής διαφοράς μεταξύ βουνού και κοιλάδας. Είναι αρχικά ένας υγρός άνεμος που καθώς ανέρχεται έναν ορεινό όγκο δημιουργεί νέφη και έτσι βροχή ή χιόνι πέφτουν στην προσήνεμη πλευρά του βουνού. Το νέφος χάνει πολλή από την αρχική του υγρασία και καθώς κατέρχεται στην υπήνεμη πλευρά του βουνού, θερμαίνεται με ρυθμό 10° C ανά km. Ως αποτέλεσμα, η υπήνεμη πλευρά του βουνού να εμφανίζει θερμοκρασίες μέχρι και 10 βαθμούς περισσότερους από την προσήνεμη. Ο άνεμος τύπου Föen είναι γνωστός για την απότομη αύξηση της θερμοκρασίας στην υπήνεμη πλευρά των βουνών αλλά για την απότομη εξαφάνιση της χιονοκάλυψης των βουνών. Συνοδεύεται πολλές φορές από φακοειδή νέφη (lenticular clouds).
Εποχικοί άνεμοι- μουσώνες
Οι μουσώνες είναι εποχικοί άνεμοι η διεύθυνση των οποίων αλλάζει με την αλλαγή της εποχής από το χειμώνα στο καλοκαίρι. Οι μουσώνες αναπτύσσονται στη νότια Αμερική και στην Αυστραλία, ωστόσο οι πιο γνωστοί είναι οι μουσώνες των Ινδιών. Οι μουσώνες διακρίνονται σε δύο τύπους τους χειμερινούς και τους θερινούς.
Χειμερινοί μουσώνες
Κατά τη διάρκεια του χειμώνα η μεγάλη έκταση της ηπειρωτικής Ασίας ψύχεται πολύ με αποτέλεσμα να δημιουργούνται υψηλές βαρομετρικές πιέσεις – έτσι αναπτύσσεται και ο γνωστός Σιβηρικός αντικυκλώνας-. Αντίθετα, η θερμοκρασία στη θαλάσσια περιοχή του Ινδικού Ωκεανού, είναι υψηλότερη ( η ξηρά ψύχεται πάντα ταχύτερα από τη θάλασσα λόγω διαφορετικής θερμοχωρητικότητας). Ο θερμότερος και αραιότερος αέρας πάνω από τη θαλάσσια περιοχή δημιουργεί χαμηλές ατμοσφαιρικές πιέσεις. Η διαφορά της θερμοκρασίας και της βαρομετρικής πίεσης πάνω από την ξηρά και την θάλασσα δημιουργεί ανέμους με φορά από την ξηρά (με την υψηλή πίεση) προς τη θάλασσα (με τη χαμηλή πίεση). Έτσι δημιουργούνται οι βορειοανατολικοί χειμερινοί μουσώνες που μεταφέρουν ξηρές αέριες μάζες από τα ηπειρωτικά προς τον ωκεανό.
Θερινοί μουσώνες
Τους θερινούς μήνες συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Η ξηρά λόγω της ηλιακής ακτινοβολίας θερμαίνεται πολύ πιο γρήγορα από ότι ο ωκεανός. Οπότε πάνω από την ηπειρωτική Ασία δημιουργούνται χαμηλές βαρομετρικές πιέσεις ενώ πάνω από τον Ινδικό Ωκεανό υψηλές. Η διαφορά της βαρομετρικής πίεσης δημιουργεί ξανά ανέμους με διεύθυνση όμως, από τη θάλασσα στη ξηρά. Έτσι δημιουργούνται οι νοτιοδυτικοί θερινοί μουσώνες των Ινδιών και του Ινδικού Ωκεανού. Οι θερμοί μουσώνες μεταφέρουν υγρές αέριες μάζες, πλούσιες σε υδρατμούς που καθώς ανέρχονται, ψύχονται και δημιουργούν νέφη κατακόρυφης ανάπτυξης με συνέπεια ραγδαίες βροχές και καταιγίδες. Από τον Ιούνιο μέχρι το Σεπτέμβριο, οι θερινοί μουσώνες δημιουργούν περίπου το 80% της συνολικής ετήσιας βροχόπτωσης στις Ινδίες.
Τοπικοί άνεμοι
Οι κυριότεροι τοπικοί άνεμοι της Μεσογείου είναι οι ακόλουθοι:
Σχήμα 1:
Πηγή www.eumetsat.int
Σχήμα 2:
ΛΕΒΑΝΤΕΡ (LEVANTER)
Πηγή: www.metoffice.gov.uk
Πηγή: www.metoffice.gov.uk
Πηγή: www.weatheronline.co.uk
Τοποθεσία
Στενό του Γιβραλτάρ, Ανατολική Γαλλία
Περιγραφή
Είναι άνεμος μέτριας έντασης, αισθητός τους καλοκαιρινούς μήνες στο στενό του Γιβραλτάρ και πνέει από τα ΒΑ προς τα ανατολικά της Ισπανίας(σχήμα 1).
Δίνει νέφη και λίγες βροχοπτώσεις και δημιουργείται όταν υπάρχει χαμηλό στα ΝΔ του Γιβραλτάρ σε συνδυασμό με υψηλό στη δυτική Ευρώπη.
VENDAVEL
Πηγή: www.weatheronline.co.uk
Τοποθεσία
Στενό του Γιβραλτάρ, ακτές Ισπανίας
Περιγραφή
Είναι ένας ισχυρός και υγρός άνεμος που πνέει από τα νότια ή ΝΔ στο στενό του Γιβραλτάρ και στις ακτές της Ισπανίας (σχήμα 1). Δημιουργείται εξαιτίας του βαρομετρικού χαμηλού στην Ιβηρική χερσόνησο.
Ο Vendavel εμφανίζεται κυρίως τους χειμερινούς μήνες από τον Νοέμβριο μέχρι τον Απρίλιο και συχνά συνοδεύεται από καταιγίδες και ισχυρές βροχοπτώσεις.
ΜΙΣΤΡΑΛ (MISTRAL)
Πηγή: www.metoffice.gov.uk
Πηγή: www.kiteforum.com
Τοποθεσία
Νότια Γαλλία
Περιγραφή
Είναι Β-ΒΔ ισχυρός και ψυχρός καταβατικός άνεμος που πνέει στον Κόλπο του Λέοντα και ιδιαίτερα στην κοιλάδα του Ροδανού, στη Νότια Γαλλία (σχήμα 1,2). Δημιουργείται από τον συνδυασμό του βαρομετρικού υψηλού στα ΒΔ της Γαλλίας και του χαμηλού στον Κόλπο της Γένοβας (Genoa Low).
Ο Μιστράλ πηγάζει από τις πολικές θαλάσσιες αέριες μάζες και γίνεται ιδιαίτερα σφοδρός το χειμώνα και την άνοιξη λόγω του καναλισμού (funneling effect) στα στενά της Σικελίας. Είναι ξηρός άνεμος και συνοδεύεται συνήθως από αίθριο καιρό.
Στην Ελλάδα αντίστοιχης προέλευσης ΒΔ άνεμος είναι ο Βαρδάρης που δημιουργείται στην κοιλάδα του Αξιού και καταλήγει στο Θερμαϊκό Κόλπο.
ΜΠΟΡΑ (BORA)
Πηγή: www.metoffice.gov.uk
Πηγή: www.weatheronline.co.uk
Τοποθεσία
Βόρεια Αδριατική, Δαλματικές Ακτές
Περιγραφή
Είναι ΒΑ ψυχρός καταβατικός άνεμος παρόμοιος με τον Μιστράλ (σχήμα 1,2). Πνέει στις ανατολικές ακτές της Βόρειας Αδριατικής και κυρίως στις Δαλματικές Ακτές της Κροατίας. Ωστόσο μπορεί να φτάσει στο Ιόνιο και γενικότερα στο ανατολικό τμήμα της Κεντρικής Μεσογείου.
Ο Μπόρα είναι ξηρός, ριπαίος άνεμος και πνέει κυρίως το χειμώνα. Δημιουργείται όταν επικρατεί ισχυρός αντικυκλώνας στην Κεντρική Ευρώπη, ενώ στην Κεντρική Μεσόγειο (στην περιοχή του Ιονίου) επικρατεί βαθύ χαμηλό.
ΓΚΡΕΓΚΑΛ (GREGALE)
Πηγή: www.meteomalta.com
Τοποθεσία
Νότια Ιταλία, Μάλτα
Περιγραφή
Παρόμοιος με τον Μπόρα, είναι κι αυτός ΒΑ ισχυρός άνεμος που πνέει στη Νότια Ιταλία και τη Μάλτα, κατά τη διάρκεια του χειμώνα (σχήμα 1,2).
Δημιουργείται όταν συνδυάζεται βαρομετρικό υψηλό στην Ανατολική Ευρώπη και τα Βαλκάνια, με βαρομετρικό χαμηλό στα νότια της Μεσογείου (στην περιοχή της Μάλτας). Ο Gregale επηρεάζει ιδιαίτερα το λιμάνι της Μάλτας όπου μπορεί να φτάσει τα 8 – 10 μποφόρ. Μια τέτοια περίπτωση φαίνεται στον παραπάνω συνοπτικό χάρτη στις 24-01-2008. Το χαμηλό στα ΝΑ της Μάλτας και ο ισχυρός αντικυκλώνας στην Ευρώπη προκάλεσε ένα ισχυρό Gregale με ένταση 10 μποφόρ, που προξένησε πολλές καταστροφές σε όλη τη δυτική παραλιακή περιοχή της Μάλτας.
ΣΙΡΟΚΟΣ(SCIROCCO)
Πηγή: www.metoffice.gov.uk
Τοποθεσία
Βόρεια Αφρική
Περιγραφή
Είναι ένας θερμός Νότιος άνεμος που πνέει στη Μεσόγειο από τη Βόρεια Αφρική. Κοντά στην Αφρικανική Ήπειρο είναι πολύ θερμός και ξηρός και συμπαρασύρει μαζί του σκόνη. Αφού διασχίσει τη Μεσόγειο, εμπλουτίζεται με υδρατμούς και φτάνει στις ακτές της Ευρώπης, υγρός και θερμός.
ΜΑΡΙΝ(MARIN)
Πηγή: www.weatheronline.co.uk
Τοποθεσία
Νότια Γαλλία
Περιγραφή
Είναι ένας πολύ υγρός ΝΑ άνεμος που πνέει στον κόλπο του Λέοντα, όπως και ο Μιστράλ (σχήμα 1). Πνέει συνήθως το φθινόπωρο και την άνοιξη και σχετίζεται με το χαμηλό στην Ιβηρική Χερσόνησο.
Ο Μαρίν μπορεί να φέρει ισχυρές βροχοπτώσεις και πλημμύρες κατά μήκος των βουνών Cenennes της Νότιας Γαλλιάς. Το χειμώνα εναλλάσσεται με τον ξηρό ΒΑ άνεμο Τραμουντάνα.
ΤΡΑΜΟΝΤΑΝΑ (TRAMONTANA)
Πηγή: www.weatheronline.co.uk
Τοποθεσία
Δυτική Ιταλία, Κορσική
Περιγραφή
Είναι ΒΑ άνεμος που πνέει το χειμώνα στις δυτικές ακτές της Ιταλίας και της βόρειας Κορσικής. Σχετίζεται με το βαρομετρικό χαμηλό της Γένοβας (Genoa Low). Μπορεί να φτάσει και τα 8 μποφόρ ιδιαίτερα τις πρώτες πρωινές ώρες και μειώνεται στα 5 μποφόρ το απόγευμα.
ΧΑΜΣΙΝ (KHAMSIN)
Πηγή: www.metoffice.gov.uk
Τοποθεσία
Αίγυπτος, Ερυθρά Θάλασσα
Περιγραφή
Είναι νότιος θερμός και ξηρός άνεμος που πνέει από την Αίγυπτο και την Ερυθρά Θάλασσα προς τη Μεσόγειο. Όπως και ο Σιρόκος συνοδεύεται από σκόνη από την έρημο αλλά είναι πιο θερμός και ξηρός γιατί πηγάζει από το εσωτερικό της Αφρικανικής Ηπείρου. Παρατηρείται από τον Απρίλιο μέχρι τον Ιούνιο.
ΕΤΗΣΙΕΣ Ή ΜΕΛΤΕΜΙΑ (ETESIAN)
Πηγή: www.metoffice.gov.uk
Πηγή: www.weatheronline.co.uk
Τοποθεσία
Αιγαίο Πέλαγος, Ανατολική Μεσόγειος
Περιγραφή
Οι Ετησίες, τα γνωστά μας μελτέμια, είναι καλοκαιρινοί άνεμοι που πνέουν από το Μάιο μέχρι τα μέσα Οκτωβρίου, στην περιοχή του Αιγαίου. Δημιουργούνται εξαιτίας του βαρομετρικού χαμηλού στις Ινδίες (μουσωνικό χαμηλό) σε συνδυασμό με τις υψηλές πιέσεις (Αντικυκλώνας Αζόρων) στην κεντρική Ευρώπη και τα Βαλκάνια. Είναι Β-ΒA (στο Β. Αιγαίο και γίνονται Β-ΒΔ στο Α.Αιγαίο) ξηροί άνεμοι με ένταση 4-6 Beaufort, που μερικές φορές γίνονται θυελλώδεις και φτάνουν τα 8-9 Beaufort. Ο καναλισμός των Ετησιών μεταξύ των νησιών και των θαλάσσιων περασμάτων ενισχύει την έντασή τους. Έτσι π.χ. τα μελτέμια είναι πιο έντονα μεταξύ Πάρου και Τήνου, μεταξύ Τουρκίας και Δωδεκανήσων κλπ. Οι Ετησίες είναι πιο έντονες την ημέρα από ότι τη νύχτα, με μέγιστη συχνότητα τον Αύγουστο.
Η συχνότητα και η ένταση των μελτεμιών στο Αιγαίο καθορίζεται σημαντικά από τις καιρικές συνθήκες που επικρατούν στην Κ. Ευρώπη το καλοκαίρι, καθώς ένας βροχερός καιρός ( διαδοχή χαμηλών βαρομετρικών) θα εξασθενήσει το σύστημα του Υψηλού Αζόρων-Μουσωνικό Χαμηλό που προκαλεί τη δημιουργία των Ετησίων.
Ο καιρός που χαρακτηρίζει αυτούς τους ανέμους είναι ξηρός και αίθριος.
