Ως κλιματική αλλαγή νοείται η μεταβολή του παγκόσμιου κλίματος και ειδικότερα οι μεταβολές των μετεωρολογικών συνθηκών που παρουσιάζουν στατιστικά σημαντικές διακυμάνσεις ως προς τη μέση κατάσταση του κλίματος ή τη μεταβλητότητά του, που εκτείνονται σε μεγάλη χρονική κλίμακα (δεκαετιών ή περισσότερων ακόμα ετών). Στη Σύμβαση – Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για τις Κλιματικές Μεταβολές (UNFCC), ως κλιματική αλλαγή νοείται ειδικότερα η μεταβολή στο κλίμα που οφείλεται άμεσα ή έμμεσα σε ανθρώπινες δραστηριότητες, κάνοντας διάκριση τον όρο από την κλιματική μεταβλητότητα που οφείλεται σε φυσικά αίτια (United Nations Framework Convention on Climate Change, 1992, Αρ.1, παρ.2). γενική αποδοχή, το κλίμα αλλάζει σε παγκόσμια κλίμακα στο πέρασμα των αιώνων. Ένας εμφανής και εύκολα παρατηρήσιμος δείκτης αυτής της αλλαγής είναι η περιβαλλοντική θερμοκρασία που παρουσιάζει αύξηση. Μελετώντας την εξέλιξη της μέσης τιμής της θερμοκρασίας, ο πλανήτης είναι κατά 0,8°C θερμότερος σε σχέση με το έτος 1860. Κάθε μία από τις τελευταίες τρεις δεκαετίες ήταν πιο ζεστή από οποιαδήποτε προηγούμενη δεκαετία, από τότε που άρχισαν τα αρχεία το 1850 και ο ρυθμός αύξησης κατά τα τελευταία 25 χρόνια, είναι πολύ υψηλότερος, πάνω από 0,18 °C ανά δεκαετία. Η παγκόσμια θερμοκρασία εδάφους και ωκεανού για τον Ιανουάριο του 2020 ήταν η υψηλότερη στο 141ετές ρεκόρ, με μέση θερμοκρασία 1,16 °C, πάνω από τον μέσο όρο του 20ου αιώνα. Το διάστημα 2015-2019 μπορεί να χαρακτηριστεί ως η θερμότερη πενταετία από οποιαδήποτε άλλη ισοδύναμη περίοδο. Η μέση παγκόσμια θερμοκρασία εκτιμάται ότι είναι ήδη 1,1°C πάνω από τη μέση θερμοκρασία της προβιομηχανικής εποχής (1850-1900) και 0,2°C πάνω από εκείνη της περιόδου 2011-2015 (UN Climate Action Summit, 2019). Ταυτόχρονα, η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας στο βόρειο ημισφαίριο προσεγγίζει μια αύξηση περίπου 2οC στην αρκτική ζώνη. Κατά την Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή και όπως προκύπτει στην υπό δημοσίευση αναφορά της που είναι αφιερωμένη στα ακραία καιρικά φαινόμενα, η παρατηρούμενη και αναμενόμενη αύξηση της θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας συνοδεύεται πολλές φορές από ακραία καιρικά φαινόμενα (IPCC,2013). Σύμφωνα με την έκθεση του Geological Society of London (2010,Νοέμβριος), το γεωλογικό αρχείο σε συμφωνία με τους νόμους της φυσικής μας προσφέρει σημαντικές αποδείξεις ότι όταν προστίθενται σημαντικές ποσότητες CO2 στην ατμόσφαιρα, η θερμοκρασία της ατμόσφαιρας αυξάνεται σύμφωνα με τον μηχανισμό του φαινομένου του θερμοκηπίου η οποία συντελεί στην αύξηση της στάθμης της θάλασσας, σε τροποποιημένα πρότυπα βροχόπτωσης (Alverson et al.,2003),στην υποχώρηση του επιπέδου του διαλυμένου οξυγόνου στα ύδατα (Keeling et al.,2010) και σε αύξηση της οξύτητας των ωκεανών (Barker and Elderfield, 2002, Caldeiraand Wickett, 2003)(Επιτροπή Μελέτης των Επιπτώσεων Κλιματικής Αλλαγή (ΕΜΕΚΑ), 2011). Οι κορυφαίοι επιστήμονες του κλίματος στον κόσμο πιστεύουν ότι οι ανθρώπινες δραστηριότητες είναι η κύρια αιτία της θέρμανσης του πλανήτη, η οποία παρατηρείται από τα μέσα του 20ου αιώνα και δεν οφείλεται αποκλειστικά σε φυσικά αίτια. Κατά την Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή, η πιθανότητα αυτή, τοποθετείται σε ποσοστό μεγαλύτερο της τάξεως του 90% (IPCC,2013).
Η ανοδική τάση της θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας είναι βέβαιο ότι θα συνεχιστεί στις περισσότερες περιοχές του πλανήτη και κατά τον 21o αιώνα ανάλογα με την εξέλιξη των συγκεντρώσεων των αερίων του θερμοκηπίου κατά 1,8 – 4 οC και θα είναι σημαντικότερη στα μεγαλύτερα γεωγραφικά πλάτη και εντονότερη στις ηπειρώτικες περιοχές σε σύγκριση με τους ωκεανούς (IPCC,2007). Η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της γης είναι πιθανό να φτάσει στους 1,5 °C μεταξύ των ετών 2030 και 2052, εάν συνεχίσει να αυξάνεται με τον τρέχοντα ρυθμό (IPCC, 2018). Με βάση την εφαρμογή των σημερινών NDCs (Nationally Determined Contributions), αναμένεται αύξηση της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας, από 2.9°C έως 3.4°C μέχρι το 2100, σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα και θα είναι συνεχόμενη (UN Climate Action Summit, 2019). Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής εμφανίζονται νωρίτερα και εντονότερα απ’ ότι είχαν υποδείξει οι κλιματικές εκτιμήσεις, ακόμη και μια δεκαετία πριν. Στην τελευταία έκθεσή της, η Διακυβερνητική Επιτροπή του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC, 2018) σήμανε καμπανάκι κινδύνου για την αύξηση της θερμοκρασίας της Γης, βάζοντας όριο για τη συγκράτηση της ανόδου της θερμοκρασίας στους 1,5 οC σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα και όχι στους 2 οC, όπως είχε κάνει η σύνοδος των Παρισίων (COP21) πριν από δύο χρόνια, ώστε να επιτευχθεί βιώσιμη ανάπτυξη, χωρίς να υπάρξουν καταστροφικές επιπτώσεις στη χλωρίδα και πανίδα του πλανήτη και να εξαλειφθεί η φτώχεια.
Σύμφωνα με τους ειδικούς που εξέτασαν περισσότερες από 6.000 μελέτες, στο σενάριο της αύξησης των 1,5 οC, οι άνθρωποι που θα κινδυνεύσουν από έλλειψη νερού θα μειωθούν στο μισό, σε σχέση με το σενάριο της αύξησης των 2 βαθμών. Μια αύξηση των 2 οC θα επηρεάσει 10 εκατομμύρια περισσότερους ανθρώπους από την αύξηση της στάθμης της θάλασσας έως το 2100 και τα επεισόδια καύσωνα, θα γίνουν ακόμα πιο ακραία και συχνότερα, αυξάνοντας τους θανάτους που σχετίζονται με τη ζέστη αλλά και την εκδήλωση περισσότερων δασικών πυρκαγιών. Στο σενάριο της αύξησης των 2 βαθμών, η φύση θα υποστεί τις μεγαλύτερες βλάβες, καθώς ο πληθυσμός των εντόμων που διαδραματίζουν ζωτικό ρόλο στη γονιμοποίηση φυτών θα μειωθεί στο μισό καθώς το 99 % των κοραλλιών θα βρεθεί σε κίνδυνο, ενώ αν επιτευχθεί ο στόχος των 1,5 οC, το ποσοστό εκείνων που μπορεί να σωθούν αυξάνεται στο 10 %. Στο ίδιο σενάριο, θα υπάρξουν σοβαρές επιπτώσεις στον τομέα της αλιείας, καθώς θα προκληθεί ο θάνατος 3 εκατομμυρίων αλιευμάτων, αριθμός που θα μειωθεί στο μισό, ακόμη και αν η θερμοκρασία αυξηθεί στους 1,5 οC. Επιπλέον, τα καλοκαίρια χωρίς πάγο στην Αρκτική, η οποία θερμαίνεται με ρυθμό δύο ή τρεις φορές μεγαλύτερο από τον υπόλοιπο πλανήτη, θα εμφανίζονται μια φορά τη δεκαετία, ενώ αν η θερμοκρασία αυξηθεί κατά 1,5 οC θα εμφανίζονται μια φορά στα 100 χρόνια. Με την συνεχόμενη αύξηση της θερμοκρασίας όπως αυτή εξελίσσεται, η αύξηση αυτή, αναμένεται ότι θα είναι μεγαλύτερη, ιδίως αν η παγκόσμια δράση για μείωση των εκπομπών καθυστερήσει χρονικά ή αν έχει μερική μόνο επιτυχία.
Οι επιστήμονες της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή υποστηρίζουν ότι το φράγμα του 1,5 οC μπορεί να ξεπερασθεί κάπου το 2030 και μόλις αυτό το όριο ξεπεραστεί, ακόμη και μισός οC επιπλέον θα οδηγήσει σε σημαντική αύξηση των κινδύνων για πλημμύρες, ξηρασίες, καύσωνες και φτώχεια για πολλά εκατομμύρια ανθρώπους (IPCC, 2014). Δυστυχώς, η υπερθέρμανση του πλανήτη έχει επιταχυνθεί τα τελευταία χρόνια και οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής έχουν ήδη αρχίσει να γίνονται αισθητές. Για την αντιμετώπιση αυτών των δυσμενών επιπτώσεων, επιβάλλεται κάθε χώρα να αναπτύξει πολιτικές προσαρμογής και μετριασμού στην αναμενόμενη κλιματική αλλαγή και να δράσει αποφασιστικά σε τέσσερις τομείς: ενέργεια, χρήση γης, πόλεις και βιομηχανία. Η εκπλήρωση της Συμφωνίας των Παρισίων απαιτεί άμεση και ολοκληρωμένη δράση που περιλαμβάνει την απαλλαγή από ανθρακούχες εκπομπές, την προστασία και ενίσχυση των δασών (οι οποίοι δρουν ως απορροφητήρες του άνθρακα) και της βιοποικιλότητας και την εντατικοποίηση των προσπαθειών ώστε να απομακρυνθεί το CO2 από την ατμόσφαιρα.. Τα έθνη είναι απαραίτητο να τριπλασιάσουν τις πολιτικές μείωσης των εκπομπών προκειμένου να καταφέρουν να περιορίσουν την άνοδο της παγκόσμιας θερμοκρασίας στους 2°C σε σχέση με την προβιομηχανική εποχή και να τις πενταπλασιάσουν για επιτευχθεί ο στόχος του περιορισμού της ανόδου της θερμοκρασίας στον 1,5 °C, όπου από τεχνικής άποψης είναι ακόμη εφικτό και υλοποιήσιμο. Ωστόσο, για τα φυσικά φαινόμενα ισχύει ο νόμος της αδράνειας, που σημαίνει πρακτικά ότι ακόμη και εάν οι συγκεντρώσεις αερίων του θερμοκηπίου σταθεροποιηθούν σήμερα, ο πλανήτης θα συνεχίσει να θερμαίνεται κατά περίπου 0,6 °C κατά τον επόμενο αιώνα λόγω των αερίων του θερμοκηπίου που ήδη βρίσκονται στην ατμόσφαιρα. Εκτιμάται (ΝASA, 2010), ότι κατά τον τελευταίο αιώνα μεταξύ του 1906 και του 2005, η παγκόσμια μέση θερμοκρασία της επιφάνειας της γης έχει αυξηθεί περίπου μεταξύ 0,6°C και 0,9°C και ο ρυθμός αύξησης της θερμοκρασίας σχεδόν διπλασιάστηκε τα τελευταία 50 έτη. Στην παρακάτω Εικόνα 2.2, απεικονίζεται η γραφική παράσταση γραμμών της μέσης επιφανειακής θερμοκρασίας του πλανήτη, όπως καταγράφηκαν από τη NASA, την NOAA, την ερευνητική ομάδα Berkeley Earth, το Met Office Hadley Center (Ηνωμένο Βασίλειο) και την ανάλυση Cowtan και Way, η οποία παρουσιάζει ετήσιες ανωμαλίες θερμοκρασίας από το 1880 έως το 2019. Αν και υπάρχουν μικρές διαφοροποιήσεις από έτος σε έτος και τα πέντε αρχεία δείχνουν κορυφές και κοιλάδες σε συγχρονισμό μεταξύ τους, ταχεία αύξηση της θερμοκρασίας στις τελευταίες δεκαετίες και την τελευταία δεκαετία να είναι η θερμότερη όλων.
